U niemowląt nory świerzbowcowe zazwyczaj zlokalizowane są na głowie, szyi, klatce piersiowej, brzuchu, plecach, dłoniach i stopach. W diagnostyce różnicowej u niemowląt należy wyróżnić niezakaźne choroby zapalne, łagodną krostkowicę noworodkową, zakażenia skóry oraz pęcherzowe, autoimmunizacyjne choroby skóry. Rozszerzanie diety niemowląt powinno przebiegać normalnie. Wprowadzanie pokarmów stałych, także tych o wysokim potencjale alergizującym chroni przed rozwojem alergii na te pokarmy. Skupiamy się na różnorodnej diecie, która dba o mikrobiotę przewodu pokarmowego. Bakterie tam bytujące mają niezaprzeczalny wpływ na układ immunologiczny. Schemat żywienia niemowląt, czyli ABC rozszerzania diety. Wskazówką dotyczącą zdrowego żywienia niemowląt jest tzw. schemat żywienia. Określa on optymalny czas wprowadzenia nowych pokarmów, np. gotowanego mięsa od 7. miesiąca, ryb 1–2 razy w tygodniu od 7. miesiąca czy możliwość podawania 3–4 jaj w tygodniu od 11.–12 Sztuczne żywienie niemowląt. Pod koniec XIX i na początku XX wieku karmienie piersią przez matkę nadal uważano za optymalny sposób żywienia niemowlęcia. Lekarze zauważali jednak, że wiele kobiet nie ma wystarczającej ilości mleka dla wykarmienia dziecka do rekomendowanego okresu odstawiania od piersi, czyli siódmego lub ósmego Czynniki ryzyka u dzieci obejmują niedawno przebyte zapalenie gardła, ospę wietrzną, niedawno przebyty uraz tkanek miękkich oraz stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Nie ustalono jednoznacznie, czy NLPZ przyczyniają się do wystąpienia choroby, jednak należy unikać NLPZ w przypadku podejrzenia IGAS. Po okresie stosowania diety niskofruktozowej i ustąpieniu objawów ze strony przewodu pokarmowego, możliwe jest wprowadzanie pokarmów o wysokiej zawartości fruktozy badając jednocześnie reakcję dziecka na nie. Zaleca się wprowadzanie pokarmów w małych ilościach np. do głównych posiłków, obserwując jak dziecko na nie reaguje. 10GJG. Nowe produkty można wprowadzać do diety dziecka między 17 a 26 tygodniem życia, jednak niektóre organizacje (WHO oraz AAP) rekomendują rozszerzanie diety niemowlęcia dopiero około 6 miesiąca życia. Pokarm matki przez pierwsze półrocze życia niemowlęcia zawiera odpowiednią ilość niezbędnych składników odżywczych koniecznych do prawidłowego rozwoju dziecka i może być dla niego jedynym pokarmem w tym okresie. Czas wprowadzenia pokarmów uzupełniających związany jest z umiejętnościami dziecka, takimi jak: wypychanie jedzenia z ust za pomocą języka – jest to reakcja przejściowa, rozdrabnianie pokarmów językiem czy otwieranie ust na widok zbliżającej się łyżeczki. Odruchy te, dzieci najczęściej nabywają w 5 lub 6 miesiącu życia. Podczas rozpoczęcia wprowadzania nowych pokarmów, istotna jest również przede wszystkim zdolność dziecka do stabilnego siedzenia z podparciem. Sugerowana dolna granica wieku dziecka do wprowadzania produktów uzupełniających związana jest z tym, że po 4 miesiącu życia u większości niemowląt dojrzewa układ pokarmowy i immunologiczny. Nerki oraz przewód pokarmowy są zdolne do przyswajania pokarmów innych niż mleko, a dziecko w tym okresie zaczyna ćwiczyć umiejętności motoryczne, poznaje świat. Zbyt wczesne wprowadzenie nowych pokarmów może powodować występowanie biegunek oraz prowadzić w późniejszym czasie do otyłości. Natomiast zbyt późne wprowadzenie nowych produktów może się wiązać z niewystarczającym pokryciem zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze, powodować zaburzenia wzrastania niemowlęcia, opóźniać prawidłowy rozwój motoryki jamy ustnej czy utrudniać naukę poznawania nowych smaków, dlatego należy włączyć produkty uzupełniające nie później niż w 26 tygodniu życia dziecka. Pokarmy uzupełniające należy włączać do diety niemowlęcia stopniowo, jednocześnie obserwować reakcję dziecka, proponując małe ilości nowego produktu, najczęściej od 2 do 4 łyżeczek. Nie należy zmuszać dziecka do zjedzenia konkretnej porcji posiłku, ponieważ to dziecko decyduje czy w ogóle zje posiłek i jak dużą porcje go zje. Rodzic za to decyduje co zje dziecko i o jakiej porze. Aby sprawdzić czy dieta w pełni pokrywa zapotrzebowanie energetyczne dziecka, należy kontrolować przyrost jego masy ciała, a także długość ciała na siatkach centylowych. Na początku wprowadzania nowych pokarmów może nastąpić zwolnienie tempa przyrostu masy ciała dziecka oraz spadek o 2 kanały centylowe. Cały czas w tym okresie, mleko matki nadal stanowi podstawę żywienia niemowlęcia. Z czasem posiłki bezmleczne mogą zastępować mleko. Pod koniec 1 roku życia, dziecko powinno otrzymywać tylko 2-3 posiłki mleczne. Między 6 a 8 miesiącem życia niemowlęcia zaleca się 2-3 posiłki uzupełniające, w kolejnych miesiącach ich liczba powinna wzrosnąć do 4 posiłków, a z czasem również można dodać 1 lub 2 przekąski. Kolejność wprowadzania konkretnych produktów do diety dziecka nie jest jednoznacznie określona. Zazwyczaj pierwszymi pokarmami są kaszki zbożowe, warzywa i owoce, np: marchew, jabłka, banany. Produkty zawierające gluten można umieszczać w jadłospisie dziecka w dowolnym czasie, od ukończenia 4 miesiąca życia do 12 miesiąca życia. Nie ma jednak podanej odpowiedniej ilości glutenu w diecie niemowlęcia, stanowiska naukowe proponują, aby nie podawać dużych ilości glutenu, przynajmniej na początku wprowadzania go do diety niemowlęcia. Warzywa i owoce w pierwszym etapie podaje się w postaci zmiksowanej lub przecieru, następnie w postaci miękkich kawałków, najczęściej podawanych już do rączki dziecka. Zalecane jest zjadanie 2-3 porcji świeżych owoców lub warzyw. Ze względu na to, że większość warzyw jest mniej słodka niż owoce, proponuje się, aby najpierw do diety dziecka włączyć warzywa, a następnie owoce. Dziecko, które bardzo przyzwyczai się do słodkiego smaku, nie będzie chciało jeść mniej słodkich warzyw. Mięso do diety niemowlęcia można włączyć po 17-tym tygodniu życia. Jest ono dobrym źródłem pełnowartościowego białka oraz łatwo przyswajalnego żelaza, cynku, witaminy B12 oraz kwasu arachidonowego. Mięso drobiowe na przykład: z kurczaka, kaczki uważane jest za zdrowsze niż mięso wieprzowe lub wołowe, dlatego na początku do diety dziecka, zaleca się wprowadzenie tylko tego rodzaju mięsa, w postaci gotowanej w ilości około 10 gramów. Porcję tą, stopniowo można zwiększać do około 20 gramów pod koniec 12-tego miesiąca życia. Istotne jest, aby mięso było dobrej jakości, ze znanego pochodzenia, przebadane przez weterynarza. Nie powinno podawać się niemowlętom przetworzonego mięsa: surowych wędlin, kiełbas, parówek oraz gotowanego mięsa mielonego, a także podrobów. Ryby ze względu na swój wartościowy skład, szczególnie niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe są zalecane w diecie niemowlęcia. Uważa się, że podawanie niemowlętom ryb przyczynia się do rozwoju tolerancji immunologicznej oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia alergii. W początkowym okresie powinno podawać się je raz w tygodniu w małych ilościach, gotowane w sposób tradycyjny lub na parze albo w postaci pieczonej lub duszonej. Szczególnie preferowane są tłuste ryby morskie, bogate w kwasy omega-3, między innymi: łosoś, śledź, halibut. Nie powinno podawać się niemowlętom ryb drapieżnych, na przykład: tuńczyka, makreli królewskiej, miecznika, ponieważ te duże gatunki żywią się innymi rybami i w swoim organizmie mogą one kumulować szkodliwe związki, na przykład metylortęć, która jest niebezpieczna szczególnie dla małych dzieci i może prowadzić do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Nie zaleca się również podawać ryb surowych lub wędzonych na zimno ze względu na ryzyko zakażenia bakterią Listeria monocytogenes oraz ryb marynowanych w occie, ze względu na duże stężenie w nich soli. Ponadto ryby wędzone mogą być źródłem węglowodorów aromatycznych i amin heterocyklicznych, które powstają w czasie wędzenia. Żółtko jak i białko jaja można wprowadzać do diety niemowląt w tym samym czasie co inne produkty uzupełniające, dotyczy to zdrowych niemowląt, a także dzieci pochodzących z rodzin obciążonych dużym ryzykiem alergii. Nie zaleca się jedynie podawania jaj w postaci surowej ze względu na ryzyko zakażenia bakteriami z rodzaju Salmonella. Mleko krowie można dodawać do pokarmów uzupełniających w niewielkich ilościach, jednak nie powinno się go podawać jako głównego napoju dzieciom przed ukończeniem 1 roku życia. Również nie zaleca się podawać przed tym okresem, mleka koziego lub owczego. Poza tym, mleko kozie i owcze zwiększa ryzyko wystąpienia niedokrwistości z niedoboru kwasu foliowego lub witaminy B12, dlatego nie są one polecane w późniejszej diecie dzieci. Jogurty do diety niemowląt należy wprowadzać stopniowo, między 6 a 9 miesiącem życia dziecka, w niewielkich ilościach, nie częściej niż 2 razy w tygodniu. Powinno się wybierać jogurty bez cukru i konserwantów. Sery są dobrym źródłem wapnia (z wyjątkiem twarogu, podczas produkcji którego, większość wapnia przedostaje się do serwatki) a także białka, fosforu, cynku, witaminy A, B2, B12. Dla małych dzieci preferowane są sery podpuszczkowe o delikatnym, łagodnym smaku i małej zawartości soli, a także sery twarogowe. Nie powinno podawać się niemowlętom serów z niepasteryzowanego mleka, np. pleśniowych typu Brie, Gorgonzola, Camembert ze względu na ryzyko wystąpienia zakażenia bakteryjnego, na przykład Listeria monocytogenes. W diecie niemowląt zalecane są wartościowe tłuszcze i do ukończenia 2 roku życia dziecka, nie powinno się ich ograniczać. Tłuszcze traktowane są jako dodatek do posiłków uzupełniających, na przykład do zup. Nie ma restrykcji co do rodzaju podawanego tłuszczu, można podawać dziecku: masło, oleje roślinne, np. olej rzepakowy lub oliwę z oliwek, a także miękkie margaryny z niewielką zawartością tłuszczów trans. Do popularnych produktów niezalecanych w diecie niemowlęcia są przede wszystkim cukier i sól. Cukier przyczynia się do większego ryzyka wystąpienia próchnicy u dzieci, a także może kształtować nieprawidłowe nawyki żywieniowe w późniejszym wieku dziecka. Nie powinno się dodawać cukru oraz syropów na bazie cukru do pokarmów i napoi (np. wody, herbaty) podawanych dzieciom. Natomiast sól, spożywana we wczesnym okresie życia dziecka może zwiększać ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego w wieku późniejszym, dlatego zaleca się nie dodawanie soli do posiłków niemowląt oraz unikanie słonych produktów. Dzieci do 12 miesiąca życia nie powinny spożywać miodu, gdyż może on zawierać przetrwalniki Clostridium botulinum, które powodują botulizm dziecięcy. Starsze dzieci nie są na to narażone, dlatego w ich przypadku jedzenie miodu nie jest niebezpieczne. Wprowadzenie płynów do diety niemowląt nie jest konieczne w pierwszym semestrze życia, gdy dziecko jest karmione mlekiem matki. W drugim półroczu życia niemowlęcia zapotrzebowanie na płyny wynosi 800ml na dobę. Jeśli jest karmione mlekiem modyfikowanym lub ukończyło 6 miesiąc życia, można podawać dziecku czystą wodę do picia. Odpowiednia dla niemowląt jest naturalna woda mineralna niskozmineralizowana, ubogosodowa, ubogosiarczanowa oraz woda źródlana. Według AAP (American Academy of Pedriatrics) nie powinno podawać się soków dzieciom przed ukończeniem 1 roku życia. Należy zachęcać dzieci do jedzenia świeżych owoców i warzyw. Instytut Matki i Dziecka pozwala na wprowadzenie soków – wyłącznie przecierowych, 100%, bez dodatku cukru, pasteryzowanych, u dzieci karmionych piersią, po 7 miesiącu życia, natomiast u niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym, po ukończeniu 4 miesiąca życia. Ilość soku wypijana przez dziecko nie powinna wynosić więcej niż 150ml na dzień. Wczesne wprowadzanie pokarmów uzupełniających do diety niemowlęcia, ich różnorodność, podawanie dzieciom produktów o różnej teksturze, nie tylko puree oraz karmienie piersią mają wpływ na większą akceptację nowych smaków u dzieci. Przeprowadzono badanie, w którym wykazano, że dłuższy czas karmienia piersią wpływał na większą różnorodność diety, a także większą akceptację, w tym przypadku, spożywania posiekanej marchwi niż puree z marchwi. W innym badaniu wykazano, że dzieci, które zaczęły jeść posiłki stałe w postaci grudkowej dopiero po ukończeniu 9 miesiąca życia, w wieku 7 lat zjadały mniej produktów z różnych grup żywności, szczególnie warzyw i owoców, niż dzieci, które produkty stałe nierozdrobnione, spożywały już po 6 miesiącu życia. Piśmiennictwo Szajewska H., Horvath A.: Wprowadzanie pokarmów uzupełniających. Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży. Med Prakt 2017, 46-50 Fewtrell M., Bronsky J., Campoy C.: Complementary Feeding: A position Paper by the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2017, 64, 119-132 Widler-Witoń E., Mikołajczak K., Waberska M. i wsp.: Żywienie niemowląt a aktualne rekomendacje. Now Lek 2010, 79, 356-361 Benjamin N., Briley M.: Position of the American Dietetic Association: benchmarks for nutrition in child care. J Am Diet Assoc,2011, 111, 607–615 Weker H., Strucińska M., Barańska M. i wsp.: Modelowa racja pokarmowa dziecka w wieku poniemowlęcym – uzasadnienie wdrożenia. Stand Med Pediatr 2013, 10, 662–675 Szajewska H., Shamir R., Mearin L. et al.: Gluten introduction and the risk of coeliac disease: A position paper by the European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2016, 62, 507-513 Szajewska H., Horvath A., Mrukowicz J. i wsp.: Wprowadzanie pokarmów uzupełniających. Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży. Med Prakt 2017, 46-50 Weker H., Barańska M., Rowicka G. i wsp.: Żywienie niemowląt i małych dzieci, zasady postępowania w żywieniu zbiorowym. IMiD 2014 Benjamin S., Rifas-Shiman S., Taveras E. et al.: Early child care and adiposity at ages 1 and 3 years. Pediatrics 2009, 124, 555–562 Harris G., Coulthhard H.: Early Eating Behaviours and Food Acceptance Revisited: Breastfeeding and Introduction of Complementary Foods as Predictive of Food Acceptance. Current Obesity Reports 2016, 5, 113-120 Coulthard H., Harris G., Emmet P.: Delayed introduction of lumpy foods to children during the complementary feeding period affects child’s food acceptance and feeding at 7 years of age. Matern Child Nutr 2009, 5, 75-85 W związku z postępami w nauce i coraz większą wiedzą na temat wpływu wczesnego żywienia na stan zdrowia człowieka, nie tylko w okresie dzieciństwa, ale również w wieku późniejszym, wytyczne dotyczące żywienia niemowląt są regularnie aktualizowane. Sposób żywienia niemowląt stanowi istotny, modyfikowalny czynnik środowiskowy, poprzez który można zmniejszać lub zwiększać ryzyko rozwoju różnych chorób. Zjawisko to określane jest w piśmiennictwie programowaniem metabolicznym lub żywieniowym. Dotychczas wytyczne dotyczące żywienia zdrowych niemowląt oparte były na stanowisku ekspertów Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (PTGHiŻ) z 2014 roku oraz na wytycznych dotyczących karmienia piersią z 2016 roku. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie najważniejszych rekomendacji pochodzących z najnowszego stanowiska ekspertów interdyscyplinarnego zespołu z 2021 roku pt. „Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci” pod kierunkiem profesor Szajewskiej i współpracowników. Dokument ten stanowi aktualizację obu wyżej wymienionych stanowisk. Uwzględniono również aktualne zalecenia związane z pandemią COVID-19 w kontekście karmienia piersią przez matki z podejrzeniem zakażenia lub zakażonych Programowanie metaboliczne/żywieniowe Termin ten należy rozumieć jako wpływ sposobu żywienia w krytycznym okresie życia, czyli tysiąc pierwszych dni życia, na rozwój osobniczy oraz ryzyko związane z wystąpieniem chorób dietozależnych w wieku późniejszym. Karmienie piersią to wciąż „złoty standard” W związku z licznymi zaletami karmienia piersią, zarówno krótko, jak i długoterminowymi, eksperci PTGHiŻ sformułowali następujące zalecenie: „Celem, do którego należy dążyć, jest wyłączne karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia. Częściowe lub krótsze karmienie piersią również jest korzystne. Karmienie piersią powinno być kontynuowane tak długo, jak będzie to pożądane przez matkę i dziecko”. Najważniejsze postulaty dotyczące karmienia piersią brzmią następująco: Pokarm kobiecy wytwarzany w wystarczających ilościach w pełni zaspokaja potrzeby żywieniowe niemowlęcia w 1. półroczu życia; Wyłączne karmienie piersią przez pierwsze 6 miesięcy (co najmniej przez pełne 4 miesiące) oznacza podawanie niemowlęciu TYLKO mleka kobiecego i zalecenie to dotyczy całej populacji. Podawanie innych płynów, w tym wody, soków czy mleka modyfikowanego nie jest zalecane, a wyjątek dotyczy jedynie podawania witamin lub leków; Średnia liczba karmień zmniejsza się wraz z wiekiem dziecka i wynosi: – 8–12 karmień/dobę w 1. półroczu życia – 6–8 karmień/ dobę w 2. półroczu życia – 3–6 karmień/dobę w 2. roku życia; Wcześniejsze wprowadzanie pokarmów uzupełniających może być wskazane u niektórych niemowląt np. z dużym zapotrzebowaniem na żelazo; Nie ma podstaw naukowych, by sformułować górną, zalecaną granicę karmienia piersią, dlatego po ukończeniu 1. karmienie piersią powinno być kontynuowane zgodnie z wolą matki i dziecka, z jednoczesnym podawaniem pokarmów uzupełniających; Po 1. dziecko nie powinno być karmione w nocy – profilaktyka próchnicy. W tabeli 1 przedstawiono korzyści płynące z karmienia piersią, na które wskazują eksperci w swoim stanowisku. Tab. 1. Korzyści płynące z karmienia piersią dla dziecka oraz dla matki Korzyści z karmienia piersią Dla dziecka Dla matki Zmniejszenie ryzyka: chorób infekcyjnych przewodu pokarmowego i układu oddechowego, zapalenia ucha środkowego do 2. wady zgryzu, prawdopodobnie otyłości, cukrzycy typu 1 i 2, chłoniaka, białaczki, hipercholesterolemii, zespołu nagłego zgonu niemowląt oraz chorób alergicznych; Prawdopodobnie rzadsze występowanie lub łagodniejszy przebieg: zakażeń układu moczowego, bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, sepsy, martwiczego zapalenia jelit. Zmniejszenie ryzyka: krwawienia poporodowego, zachorowania na raka jajników i raka piersi w okresie pomenopauzalnym; Inne: szybszy powrót do masy ciała z okresu przed ciążą, przyspieszenie inwolucji macicy, zwiększenie remineralizacji kości. Istnieje niewiele przeciwwskazań do karmienia piersią. W stanowisku ekspertów wyszczególniono bezwzględne przeciwwskazania ze strony matki i ze strony dziecka, jak również względne przeciwwskazania ze strony dziecka, kiedy to zalecane jest podawanie pokarmu odciągniętego, a sposób podaży jest uzależniony od możliwości i stanu dziecka (sonda, doustnie za pomocą butelki, kieliszka, łyżeczki). Ponadto wskazuje się sytuacje kliniczne, w których należy ograniczyć podawanie pokarmu kobiecego. Jednak uwzględnienie pewnych jego ilości, pod kontrolą, jest zalecane. Wykazano lepszy rozwój dzieci żywionych w ten sposób niż jak np. w przypadku fenyloketonurii – wyłącznie preparatem ubogofenyloalaninowym do żywienia niemowląt. W tabeli 2 zestawiono wszystkie przeciwwskazania. Tab. 2. Przeciwwskazania do karmienia piersią Bezwzględne Względne (należy podawać ściągnięty pokarm) Choroby, w których należy ograniczyć ilość pokarmu Ze strony matki Ze strony dziecka Ze strony dziecka nieleczona gruźlica (karmienie jest możliwe po co najmniej 2 tygodniach leczenia) zakażenie HIV zakażenie HTLV-1 lub HTLV-2 (human T-cell lymphotrophic virus type I, type II) przyjmowanie przez matkę niektórych leków z kategorii L5 wg FDA* alkoholizm, narkomania konieczność wykonania badań z użyciem związków radioaktywnych (przeciwskazanie czasowe), podejrzenie/zakażenie wirusem Ebola klasyczna galaktozemia wrodzony niedobór laktazy ogólny ciężki stan kliniczny rozszczep podniebienia utrudniający ssanie stany, w których wysiłek związany ze ssaniem jest zbyt duży: wyniszczenie, niektóre wady serca, układu oddechowego fenyloketonuria (dodatkowo konieczne podawanie mleka ubogofenyloalaninowego) choroba syropu klonowego acydurie organiczne Karmienie pokarmem kobiecym a SARS-CoV-2 i COVID-19 W opublikowanych badaniach wykazano obecność materiału RNA wirusa w mleku matek zakażonych SARS-CoV-2. Nie ma jednak danych potwierdzających obecność wirusa wywołującego zakażenie. W związku z aktualną wiedzą na temat karmienia pokarmem kobiecym w okresie pandemii SARS-CoV-2, zalecenia Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego i Konsultanta Krajowego w dziedzinie neonatologii są następujące: znaczna część matek, które mają łagodne objawy, lub przechodzą zakażenie bezobjawowo, może karmić piersią zaraz po urodzeniu, przed każdym kontaktem z dzieckiem i po kontakcie matki powinny stosować procedury profilaktyki zakażeń (noszenie maseczki, higiena rąk i piersi, dezynfekcja), jeśli stan zdrowia matki nie pozwala na karmienie piersią, należy próbować pozyskiwać pokarm i utrzymać laktację, zależnie od objawów klinicznych matki (w mleku kobiecym obecne są przeciwciała klasy IgG przeciwko SARS-CoV-2), jeżeli pozyskanie pokarmu od matki nie jest możliwe, należy starać się kontynuować karmienie pokarmem z banku mleka. Zalecenia są często aktualizowane, dlatego należy śledzić bieżące wytyczne na stronach Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego lub Centrum Nauki o Laktacji). Karmienie sztuczne Eksperci PTGHiŻ sformułowali następujące zalecenie: „Niemowlętom, które nie są karmione naturalnie, należy podawać produkty zastępujące mleko kobiece”. Do produktów zastępujących mleko kobiece należą preparaty wytwarzane najczęściej z białek mleka krowiego jak również z mleka koziego, hydrolizatów białka lub izolatów białka sojowego. Produkty te powinny charakteryzować się składem jak najbardziej zbliżonym do składu mleka kobiecego, które stanowi wzorzec w żywieniu niemowląt. Eksperci podkreślają, że nie jest to w pełni możliwe chociażby ze względu na to, że skład pokarmu kobiecego jest zmienny, jak również obecne są w nim żywe komórki, przeciwciała i inne składniki immunologiczne. Produkty zastępujące mleko kobiece muszą zapewnić optymalne tempo wzrastania niemowląt oraz wartości parametrów biochemicznych maksymalnie zbliżone do tych obserwowanych u niemowląt karmionych naturalnie. Wyróżnia się preparaty do: początkowego żywienia niemowląt (oznaczone cyfrą 1), których skład zaspokaja wszystkie potrzeby żywieniowe dziecka w 1. półroczu życia; mogą być również podawane dziecku w późniejszym wieku, jeśli dziecko nie jest karmione piersią, dalszego żywienia niemowląt (oznaczone cyfrą 2) są przeznaczone do użytku w okresie rozszerzania diety dziecka. Skład i wartość odżywczą preparatów do początkowego i dalszego żywienia niemowląt w Polsce, jak również informacje na ich temat określa rozporządzenie Unii Europejskiej, które obowiązuje od lutego 2020 r. Producenci tych preparatów zgodnie z rozporządzeniem mają obowiązek dodawać do mleka kwas dokozaheksaenowy (DHA) w ilości 20–50 mg/100 kcal (ok. 0,5–1% kwasów tłuszczowych ogółem) i jest to jedna z istotnych zmian. W kwestii innych dodatkowych składników w mleku modyfikowanym dla niemowląt, według raportu European Food Safety Authority (EFSA) z 2014 r., brak jest jednoznacznych korzyści płynących z suplementacji pro-/prebiotykami, nukleotydami, cholesterolem, selenem, β-palmitynianem oraz olejem palmowym. Dodatkowo, zgodnie ze stanowiskiem Komitetu ds. Żywienia European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition (ESPGHAN) z 2019 r. uznano, że brakuje danych, które uzasadniałyby konieczność unikania oleju palmowego w mleku modyfikowanym. Nie uwzględniono w zaleceniach suplementacji kwasem arachidonowym (ARA), chociaż niektórzy eksperci postulują, by mleko modyfikowane zawierało ARA w ilości nie mniejszej niż DHA. Od lat do mleka modyfikowanego początkowego, następnego, jak również do mleka dla małych dzieci dodawane są oligosacharydy, takie jak galakto- i fruktooligosacharydy. Potwierdzone jest również bezpieczeństwo dodawania do nich oddzielnie lub łącznie 2’fukozylolaktozy (2’-FL) oraz lakto-N-neotetraozy (LNnT). Preparaty zastępujące standardowe mleko modyfikowane tzw. preparaty mlekozastępcze, to: hydrolizaty białka, w których białko zostało poddane hydrolizie enzymatycznej, termicznej lub ultrafiltracji (im większy stopień hydrolizy białka, tym mniejsza immunogenność i potencjalność alergizacji, ale tym samym gorszy smak i zapach produktu); w zależności od stopnia hydrolizy są to: – preparaty o nieznacznym stopniu hydrolizy – zawierają oligopeptydy (w Europie oznaczone symbolem HA – hipoalergenowe), – preparaty o znacznym stopniu hydrolizy – zawierają wyłącznie peptydy, preparaty sojowe, których wskazania do stosowania zostały ograniczone i można zastosować je w przypadku: – galaktozemii, – wrodzonego niedoboru laktazy, – udokumentowanego wtórnego niedoboru laktazy, – względów religijnych, etycznych i filozoficznych (np. diety wegetariańskie), – w przypadku alergii na białka mleka krowiego ich zastosowanie rozważa się ze względu na smak i koszt, jednak u niemowląt poniżej 6. najpierw należy wykonać próbę prowokacji w celu oceny tolerancji takiego preparatu. Rozszerzanie diety Zalecenie ekspertów PTGHiŻ (2021 r.) odnośnie do wprowadzania pokarmów uzupełniających brzmi następująco: „Wprowadzanie produktów uzupełniających należy rozpocząć, kiedy niemowlę wykazuje umiejętności rozwojowe potrzebne do ich spożywania, zwykle nie wcześniej niż od 17. tygodnia życia (początek 5. i nie później niż w 26. tygodniu życia (początek 7. Według definicji pochodzącej ze stanowiska ekspertów termin „pokarmy uzupełniające” należy rozumieć jako wszystkie pokarmy stałe i płynne inne niż mleko kobiece lub mleko modyfikowane dla niemowląt, a celem ich wprowadzania jest zapewnienie dodatkowej podaży energii, białka, żelaza, cynku jak również witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz śladowych składników mineralnych. Istotą rozszerzania diety jest przygotowanie dziecka do bardziej urozmaiconej diety w kolejnych latach życia. Jeśli chodzi o wiek wprowadzania pokarmów uzupełniających, aktualne wytyczne bazują na stanowisku EFSA z 2019 r. Główne postulaty w tej sprawie to: Wprowadzanie pokarmów uzupełniających zależy od indywidualnego stopnia rozwoju niemowlęcia, jednak większość wymaga wprowadzenia dodatkowego pokarmu od około 6. Nie jest konieczne podawanie pokarmów uzupełniających dziecku wykazującemu gotowość do ich przyjmowania poniżej 6. Jednak w takich przypadkach dzieci mogą otrzymywać pokarm stosowny dla wieku, starannie przygotowany oraz odpowiednio odżywczy; Nie ma danych świadczących o korzyściach bądź szkodliwości wprowadzania pokarmów uzupełniających poniżej 6. dziecka. Obejmuje to także pokarmy alergizujące i gluten; Wprowadzenie pokarmów zawierających żelazo poniżej 6. może przynieść korzyści dzieciom z grupy ryzyka jego niedoboru. Zaproponowany przedział czasowy wprowadzania pokarmów uzupełniających związany jest z tym, że u większości niemowląt dojrzewa w tym czasie zdolność przyjmowania pokarmów stałych, w tym czasie zanika charakterystyczny odruch usuwania z ust ciał obcych, który utrudnia podawanie innych pokarmów niż płynne mleko, niemowlęta stopniowo nabywają umiejętności siedzenia z podparciem, zaczynają kontrolować głowę i szyję, możliwe staje się jedzenie z łyżeczki. Najważniejsze postulaty dotyczące rozszerzania diety Rozszerzanie diety nie jest jednoznaczne z koniecznością przerywania karmienia piersią. Karmienie piersią należy kontynuować według potrzeb dziecka i matki. Podział ról: rodzic/opiekun decyduje o tym, co dziecko zje, jak i kiedy, a dziecko decyduje, ile zje i czy zje. Wielkości porcji są wartościami uśrednionymi, zatem należy akceptować ilości pokarmu mniejsze lub większe w ramach danego posiłku. Stopniowo jeden posiłek mleczny na miesiąc zastępowany jest posiłkiem uzupełniającym, przy czym niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym pod koniec 1. powinny otrzymywać 4–5 posiłków/dziennie oraz ewentualnie 1–2 zdrowe przekąski, niemowlęta karmione piersią mogą być przystawiane do piersi częściej, według potrzeb, a pokarmy uzupełniające są na początku posiłkami dodatkowymi. Rodzice powinni karmić dzieci zgodnie ze wzorcem „reagującego/wrażliwego karmienia” (responsive feeding), które polega na rozpoznawaniu objawów głodu (np. płacz, otwieranie ust) i sytości (np. zasypianie, odmawianie jedzenia, zaciskanie ust). Zmuszanie dziecka do jedzenia negatywnie wpływa na kształtowanie zdolności samoregulacji. Jedzenia nie należy traktować jako nagrody. Decydujące w rozwoju preferencji smakowych dziecka w późniejszym wieku są jego pierwsze 2 lata życia. Dlatego należy dziecku zapewnić różnorodność w diecie, warzywa wprowadzać do diety przed owocami z powodu większych trudności z ich akceptacją – można ją osiągnąć poprzez wielokrotne podawanie rożnego rodzaju warzyw, owoce należy podawać ok. 2 tygodnie później niż warzywa. Między 6. a 10. dziecko nabywa kompetencji żucia i gryzienia, dlatego należy zapewnić mu pokarmy o odpowiedniej konsystencji najpierw puree, rozdrobnione, następnie w 8. tzw. finger foods, czyli pokarmy do samodzielnego jedzenia w bezpiecznej dla dziecka formie, pod koniec 1. dziecko może spożywać pokarmy o dowolnej konsystencji. Podawanie pokarmów stałych rozpoczyna się od podawania łyżeczką, twardą i płaską. U dzieci karmionych butelką ze smoczkiem około 6. należy rozpocząć naukę picia z otwartego kubka – zastąpienie ssania popijaniem. Po 1. nie należy podawać dziecku pokarmów i płynów przez butelkę ze smoczkiem. Nowe pokarmy należy wprowadzać powoli, pojedynczo, zaczynając od małych ilości (3–4 łyżeczki), jednocześnie obserwując reakcję dziecka. Posiłki bezmleczne powoli zastępują mleko, by pod koniec 1. dziecko otrzymywało jedynie 2–3 posiłki mleczne. Dzieci karmione mlekiem kobiecym mogą spożywać mniejsze porcje posiłków, przez co liczba karmień może być większa. Metody karmienia sterowanego przez dziecko, takie jak metoda BLW (baby led weaning) polegające na ominięciu etapu podawania pokarmów papkowatych z łyżeczki dzieciom, które potrafią samodzielnie siedzieć w wieku 6–7 miesięcy, oraz zmodyfikowane BLW, czyli metoda BLISS (baby-led introduction to solids), w której dodatkowo rodzice otrzymują wskazówki dotyczące gęstości energetycznej pokarmów czy zawartości w nich żelaza, jak również pokarmów zwiększających ryzyko zadławienia, nie zmniejszają ryzyka otyłości. Brak jest wystarczających argumentów zarówno za wymienionymi metodami, jak i przeciw obu metodom. W tabeli 3 zebrano uwagi i zalecenia zawarte w manuskrypcie stanowiska ekspertów, dotyczące poszczególnych pokarmów w diecie niemowląt. Tab. 3. Uwagi i zalecenia dotyczące wybranych produktów Wybrane produkty Uwagi Zalecenia Produkty zawierające żelazo Niemowlęta z grupy ryzyka niedoboru żelaza mogą odnieść korzyść z wprowadzenia pokarmów uzupełniających zawierających żelazo poniżej 6. Wszystkie dzieci od 6. powinny otrzymywać pokarmy uzupełniające zawierające żelazo (mięso, ryby, produkty zbożowe wzbogacane żelazem). Produkty o potencjalnych właściwościach alergizujących (jajo kurze, skorupiaki i ryby, orzechy ziemne i drzewne) Brak danych naukowych uzasadniających wprowadzanie pokarmów alergizujących w późniejszym wieku niż inne pokarmy uzupełniające, by zmniejszyć ryzyko alergii na pokarm. Jajo kurze W Polsce alergia na jajo kurze występuje u 0,6% dzieci do 2. Jako profilaktykę rozwoju alergii należy wprowadzać do diety niemowląt dobrze ugotowane jajo kurze (czas gotowania 10–15 minut), w ilości: jedno małe jajo dwa razy w tygodniu (równowartość 2 g białka jaja). Dobrze ugotowane jajko to: jajko na twardo, dobrze ugotowany makaron jajeczny, pieczone pokarmy z jajkiem. Orzeszki ziemne W Polsce alergia na orzeszki ziemne występuje prawdopodobnie u 0,78% dzieci w wieku szkolnym. W grupach ryzyka wystąpienia alergii na orzeszki ziemne (w tym u niemowląt z ciężkim wypryskiem i/lub alergią na jajo) należy, po konsultacji specjalistycznej, zalecać wczesne (4.–11. wprowadzanie orzeszków ziemnych Należy zachęcać matki, by w trakcie wprowadzania orzeszków ziemnych karmiły piersią. Niemowlęta mogą otrzymywać: masło orzechowe (lub mąkę z orzechów arachidowych) z pokarmem, wodą lub mlekiem modyfikowanym (około 1–2 łyżeczki do herbaty, 1–3 razy/tydz.). Tłuszcze Nie należy ograniczać tłuszczów (jako grupy) w diecie dziecka w 1. ze względu na ich bardzo ważną rolę w rozwoju mózgu oraz funkcji poznawczych. Dieta niemowląt i dzieci do 3. powinna składać się z różnych rodzajów tłuszczów spożywczych (jako dodatek pokarmów uzupełniających). Zaleca się podawać masło, oleje roślinne (olej rzepakowy, oliwa z oliwek) i margaryny miękkie (o zawartości tłuszczów trans < 2%) – większość na rynku spełnia aktualnie to kryterium. Mięso Mięso stanowi źródło żelaza, cynku, kwasu arachidonowego, białka pełnowartościowego, witaminy B12, karnityny. Brak jest danych naukowych określających konkretną kolejność wprowadzania poszczególnych gatunków mięsa. Ważne jest pochodzenie mięsa – nie można podawać niemowlętom mięsa z nieznanego źródła z niepewnym wywiadem na temat badań weterynaryjnych. Mięso do diety dzieci należy wprowadzać stosunkowo wcześnie. Zwyczajowo rozpoczyna się od podawania mięsa drobiowego (z indyka, gęsi, kaczki, kurczaka), wołowiny, jagnięciny i mięsa z królika. Niemowlętom i dzieciom do 3. nie zaleca się podawać podrobów i przetworów mięsnych, takich jak parówki, kiełbasy, wędzonki. Ryby Podawanie tłustych ryb morskich umożliwia spełnienie zapotrzebowania na DHA. Niemowlętom nie należy podawać ryb drapieżnych (tuńczyk, rekin, makrela królewska). Zaleca się tłuste ryby morskie i w Polsce należy do nich np. śledź atlantycki, łosoś norweski hodowlany czy makrela atlantycka. Ryby zaleca się podawać w małych porcjach, nie częściej niż 1–2 razy w tygodniu, obserwując reakcję organizmu dziecka. Przy niedostatecznym spożyciu ryb, należy rozważyć suplementację DHA. Sól WHO zaleca zmniejszone spożycie soli u dzieci, w ramach profilaktyki nadciśnienia tętniczego w późniejszym wieku. Zaleca się niedosalanie posiłków oraz unikanie podawania bardzo słonych pokarmów w diecie niemowląt w ramach kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych. Zalecane spożycie sodu do 6. (wynosi ok. 120 mg) jest w całości pokrywane poprzez podaż mleka kobiecego/modyfikowanego. Od 7. do 11. dieta dziecka powinna zawierać nie więcej niż 0,2 g soli dziennie. Gluten Według dostępnych wyników badań obserwacyjnych eksperci sugerują, aby unikać spożywania dużej ilości glutenu w pierwszych miesiącach jego wprowadzania, jednak na podstawie aktualnych danych nie można określić jego optymalnej ilości. Karmienie piersią nie zmniejsza ryzyka celiakii. Gluten należy wprowadzić do diety od ukończenia 4. do ukończenia 12. unikając jego dużych dawek w pierwszych tygodniach stosowania. 1/10 kromki chleba uznano za małą ilość, a 1/2 kromki za duza ilość glutenu w okresie jego wprowadzania. Produkty zbożowe Zboża i produkty zbożowe są źródłem węglowodanów złożonych, błonnika pokarmowego, białka roślinnego, witamin z grupy B, żelaza niehemowego, cynku, magnezu czy potasu i fosforu. W Polsce zwyczajowo rozpoczyna się od podawania niemowlętom kaszek ryżowych, kukurydzianych, jaglanych i glutenowych. Ryż i produkty zawierające ryż Ryż może zawierać nieorganiczny arsen, który ma potencjalne działanie kancerogenne. Zgodnie ze stanowiskiem ESPGHAN w żywieniu niemowląt nie należy stosować płynnych preparatów ryżowych (tzw. napoje roślinne). W celu zmniejszenia ryzyka narażenia na arsen nieorganiczny warto wybierać inne rodzaje zbóż, jak pszenica, jęczmień czy owies. Miód Miód może zawierać przetrwalniki Clostridium botulinum wywołujące botulizm dziecięcy. Dzieciom do 12. nie należy podawać miodu. Dzieci powyżej 1. mogą spożywać miód. Cukier, w tym napoje słodzone „Wolne cukry” to mono- i disacharydy dodawane do żywności, a także cukry naturalne w miodzie, syropach oraz sokach owocowych. U dzieci spożywających napoje słodzone obserwuje się zwiększone ryzyko próchnicy. Podawanie niemowlętom słodkich napojów nasila preferencje smaku słodkiego w późniejszych latach życia. Do ukończenia 1. w ramach płynów należy podawać dzieciom mleko kobiece lub produkty je zastępujące oraz wodę. Należy ograniczać spożycie wolnych cukrów do minimum, a u dzieci ≥ 2. r ż. powinny stanowić < 5% całkowitej wartości energetycznej diety. Nie należy dodawać cukrów do pokarmów uzupełniających. Nie należy podawać napojów słodzonych. Ryby Podawanie tłustych ryb morskich umożliwia spełnienie zapotrzebowania na DHA. Niemowlętom nie należy podawać ryb drapieżnych (tuńczyk, rekin, makrela królewska). Zaleca się tłuste ryby morskie i w Polsce należy do nich np. śledź atlantycki, łosoś norweski hodowlany czy makrela atlantycka. Ryby zaleca się podawać w małych porcjach, nie częściej niż 1–2 razy w tygodniu, obserwując reakcję organizmu dziecka. Przy niedostatecznym spożyciu ryb należy rozważyć suplementację DHA. Koper włoski Brak odpowiednich danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania. Dzieci do ukończenia 4. nie powinny spożywać kopru włoskiego (olej i herbata z kopru włoskiego). Woda Nie każda woda butelkowana jest odpowiednia dla niemowląt i małych dzieci. Nie należy wykorzystywać naturalnych wód mineralnych do gotowania. Podawanie dziecku w 1. wody zamiast soków jest znaczące dla zapobiegania otyłości. Pokarm matki/mleko modyfikowane zapewnia odpowiednią objętość płynu zdrowym niemowlętom do 6. W 2. półroczu życia zapotrzebowanie na wodę wynosi ok. 0,8–1 l/dobę i obejmuje wodę z wszelkiego rodzaju napojów oraz wodę zawartą w żywności. Starszym niemowlętom należy podawać wodę źródlaną lub niskozmineralizowaną (zawartość skł. mineralnych < 500 mg/l), niskosodową, niskosiarczanową. Soki owocowe Spożycie soków owocowych potencjalnie może zmniejszyć ilość białka, tłuszczów oraz żelaza w diecie, przy zwiększonym spożyciu węglowodanów prostych, co przekłada się na większe ryzyko próchnicy. U starszych dzieci oraz nastolatków dozwolone dzienne spożycie soków to: dzieci 1–3 lata – 120 ml soku/dziennie, dzieci 4–6 lat − 180 ml soku/dziennie, starsze dzieci i nastolatkowie − 240 ml soku dziennie. Nie zaleca się podawania dzieciom napojów: z dodatkiem kofeiny, zawierających słodziki naturalne i intensywne (np. Acesulfam K), glikozydy stewiolowe, napojów energetyzujących, słodzonych, gazowanych, wód smakowych, napojów dla sportowców. Nie podawać soków owocowych w diecie niemowląt do ukończenia 1. Mleko modyfikowane dla młodszych dzieci (YCF – young child formula) Tzw. mleko typu junior, ale nazwa ta nie jest zalecana. Mleko tego rodzaju może zwiększać spożycie żelaza, witaminy D oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3, a także zmniejszać spożycie białka. Jednak cel ten można osiągnąć, stosując preparat do dalszego żywienia niemowląt. Nie ma konieczności rutynowego podawania dzieciom tego rodzaju mleka. Mleko krowie Wczesne wprowadzanie mleka krowiego może być przyczyną mikrokrwawień z przewodu pokarmowego czy też przeciążenia osmotycznego nerek. Stosowanie niemodyfikowanego mleka krowiego może sprzyjać rozwojowi alergii. Nie należy stosować mleka krowiego jako głównego napoju u dzieci przed ukończeniem 12. a powyżej 12. jego dzienne spożycie nie powinno przekraczać 500 ml. Nie zaleca się podawania mleka ze zmniejszoną zawartością tłuszczów. Mleko smakowe Wczesne podawanie mleka smakowego może wykształcić u dziecka jego preferencję i negatywnie wpływać na przyjmowanie zwykłego mleka. Dzieciom poniżej 5. nie podawać mlek smakowych i aromatyzowanych, zawierających cukier. Mleko kozie lub owcze Mleko kozie i owcze zawiera bardzo duże (4–5-krotnie większe niż mleko kobiece), niebezpieczne stężenie soli mineralnych np. wapnia, magnezu, fosforu. Podawanie takiego mleka może zwiększyć u dziecka ryzyko niedokrwistości, gdyż charakteryzuje się ono małą zawartością kwasu foliowego i witamin (zwłaszcza wit. B12). Nie należy stosować niemodyfikowanego mleka jako głównego posiłku u niemowląt poniżej 12. Modyfikowane mleko kozie jest bezpieczne i zostało zarejestrowane do stosowania u niemowląt. Napoje roślinne (na bazie nasion soi, ryżu, orzechów, zbóż, pseudozbóż) Nie pokrywają podstawowego zapotrzebowania dziecka w 1. na składniki odżywcze. Udokumentowane, negatywne skutki podawania napojów roślinnych dzieciom obejmują brak przyrostu masy/wysokości ciała, niedożywienie, ryzyko niedokrwistości z niedoboru żelaza, niedobory innych składników odżywczych, krzywicę. Napoje te często zawierają w składzie substancje słodzące, które nie są zalecane w diecie dziecka, a także mogą być źródłem zanieczyszczeń (np. mykotoksyny, metale ciężkie). Nie mogą stanowić alternatywy dla preparatów mleka modyfikowanego lub preparatów mlekozastępczych. Napoje roślinne wzbogacane nie są tak samo odżywcze jak mleko kobiece/modyfikowane, ponieważ składniki w nim mają inną biodostępność. Tab. 4. Schemat żywienia dzieci w 1. Miesiąc życia Liczba karmień piersią Karmienie mlekiem modyfikowanym Rodzaj i konsystencja pokarmu Przykłady pokarmów Liczba posiłków Szacunkowa wielkość porcji w ml 1 8-12 8-10 110 (100-120) mleko kobiece lub modyfikowane mleko kobiece lub modyfikowane 2-4 8-12 (14) 6 120-140 gładkie puree, bez grudek (niemowlęta karmione w sposób mieszany lub mlekiem modyfikowanym) gotowane, miksowane najpierw warzywa (najlepiej zielone), następnie owoce (jabłko, banan), mięso, jajo kaszki/kleiki bezglutenowe pokarmy glutenowe (rozpocząć od małych ilości) 5-6 8-12 5 150-160 różnorodne, posiekane/rozdrobnione pokarmy 5 posiłków: 3 główne, 2 mniejsze finger foods, czyli pokarmy podawane do rączki 3 posiłki mleczne od 7.–8. zmiksowane/drobno posiekane gotowane mięso i ryby rozgniecione gotowane warzywa i owoce posiekane surowe warzywa i owoce (np. jabłko, gruszka, pomidor) 7-8 6-8 5 170-180 9-12 6-8 (dziecko spożywające małe porcje może wymagać częstszego karmienia) 4-5 190-220 Dieta wegetariańska i wegańska Wszystkie dzieci otrzymujące posiłki zgodne z zasadami diety wegetariańskiej we wszystkich jej odmianach muszą być pod specjalistyczna opieka. Diety wegetariańskie wymagają suplementacji, a ryzyko niedoborów zależy do rodzaju takiej diety, najwyższe jest przy stosowaniu diety wegańskiej gdyż niedobory obejmują żelazo, cynk, wapń, witaminy B12, B2, A i D, białka oraz DHA. Rodzice powinni sumiennie przestrzegać zaleceń dobrze zbilansowanej diety oraz zaleconej suplementacji przez wyspecjalizowanego dietetyka. Eksperci podkreślają, ze zbilansowanie diety wegańskiej jest trudne przy jednoczesnym dużym ryzyku niedoborów. Witamina D Witamina D odgrywa kluczową rolę w prawidłowej gospodarce wapniowo-fosforanowej i rozwoju kośćca, jak również ma plejotropowy wpływ na organizm człowieka, wywierając ochronny efekt w chorobach sercowo-naczyniowych, zaburzeniach metabolicznych, chorobach autoimmunizacyjnych. W związku z licznymi korzyściami zaleca się suplementację już w pierwszych dniach życia, bez względu na rodzaj sposobu karmienia dziecka. Dawka powinna wynosić: 400 IU/dobę przez pierwszych 6 miesięcy życia, 400–600 IU/dobę między 6.–12. miesiącem życia w zależności od dziennego spożycia wynikającego z diety niemowlęcia. Witamina K Wszystkie niemowlęta po urodzeniu powinny otrzymywać witaminę K1 – profilaktyka zapobiegania krwawieniom z jej niedoboru. Fluor Nie zaleca się suplementacji fluorem do 36. dziecka, bez względu na jego ilość w wodzie pitnej. W ramach profilaktyki próchnicy zalecane jest mycie zębów 2 razy /dziennie śladowa ilością pasty do zębów zawierająca ≥ 1000 ppm fluoru od pojawienia sie pierwszego zęba. Żelazo Dzieci od 6. powinny otrzymywać w pokarmach uzupełniających produkty będące źródłem żelaza. Suplementacja żelazem powinna być stosowana u dzieci z grupy ryzyka jego niedoboru. Zaleca się także, aby dzieci karmione sztucznie otrzymywały mleko modyfikowane wzbogacone żelazem (4–8 mg/l). Produkty do dalszego żywienia niemowląt również powinny być nim wzbogacane. Kwasy omega -3 W celu zapewnienia odpowiedniej podaży DHA niemowlętom karmionym piersią kobieta karmiąca piersią powinna stosować suplementacje w dawce ≥ 200 mg DHA dziennie, a w przypadku małego spożycia ryb dawka ta powinna wynosić 400-600 mg. Zgodnie z obowiązującymi wytycznymi wszystkie mleka modyfikowane zawierają odpowiednie stężenie DHA. U niemowląt w II półroczu życia głównym źródłem DHA są tłuste ryby oraz mleko modyfikowane zawierające DHA. Podsumowanie Podsumowaniem zaleceń ekspertów jest poniższy schemat żywienia pochodzący w oryginale ze stanowiska ekspertów. Piśmiennictwo: Szajewska H., Socha P., Horvath A. i wsp.: „Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci” Przegląd Pediatryczny 2021/ Greer Sicherer Burks i wsp.: „The Effects of Early Nutritional Interventions on the Development of Atopic Disease in Infants and Children: The Role of Maternal Dietary Restriction, Breastfeeding, Hydrolyzed Formulas, and Timing of Introduction of Allergenic Complementary Foods.” Pediatrics 2019 Szajewska H.: „Produkty zastępujące mleko kobiece” Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży- Medycyna Praktyczna, Kraków 2017 Birch „Development of food preferences.” Ann RevNutr 1999; 19: 41-62 Kirtsman M., Diambomba Y., Poutanen i wsp.: „Probable congenital SARS-CoV-2 infection in a neonate born to a woman with active SARS-CoV-2 infection.” CMAJ 2020; 192 (24): E647-E650. Rozporządzenie delegowane komisji (UE) 2016/137 z dnia 25 września 2015 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 609/2013 w odniesieniu do szczegółowych wymogów dotyczących składu preparatów do początkowego żywienia niemowląt i preparatów do dalszego żywienia niemowląt oraz informacji na ich temat, a także w odniesieniu do informacji dotyczących żywienia niemowląt i małych dzieci. Rodzinna akademia zdrowia Zastanawiasz się, jak wprowadzać stałe pokarmy niemowlakowi? Podpowiadamy, jak możesz pomóc swojemu maluszkowi ukształtować dobre nawyki żywieniowe, proponując mu różnorodne smaki oraz konsystencje. Oto 10 pomocnych sposobów! 6min. czytania Wrz 14, 2021 Wraz ze wzrostem i rozwojem Twój maluszek będzie potrzebował coraz więcej produktów bogatych w różnorodne składniki odżywcze. Proponowanie mu nowych kombinacji smaków i konsystencji może być świetną zabawą oraz sprawiać ogromną radość. Nawet jeśli nie zawsze będzie łatwo, nie zniechęcaj się. Jeśli chcesz wiedzieć, kiedy wprowadzać pokarmy inne niż mleko mamy, warto zapoznać się z naszymi wskazówkami związanymi ze schematem rozszerzania diety u niemowlaka! Wprowadzanie posiłków dla niemowląt karmionych piersią – o czym warto pamiętać? Kiedy zaczynasz wprowadzać nowe posiłki do diety niemowlaka, warto bacznie obserwować ewentualne oznaki nietolerancji albo alergii pokarmowej u dziecka. Pomimo tego, że mleko mamy pozostanie głównym elementem jadłospisu szkraba aż do pierwszych urodzin, w drugim półroczu należy zacząć stopniowo rozszerzać jego menu. Jeśli maluszek już rozsmakował się w jednoskładnikowych posiłkach, możesz proponować mu pierwsze kilkuskładnikowe dania. Takie stopniowe zapoznawanie dziecka z coraz to nowymi smakami i konsystencjami może sprawić, że będzie ono chętniej próbowało nowych dań w przyszłości. Pierwsze warzywa i owoce dla niemowlaka Pierwsze warzywa i owoce dla niemowlaka Warzywa i owoce są idealne dla Twojego dziecka, ponieważ zawierają ważne składniki odżywcze, których nie może zabraknąć w diecie niemowlaka. To witamina A – ważna dla odporności dziecka, witamina C, która pomaga dzieciom przyswajać żelazo i wspiera funkcjonowanie ich układu odpornościowego, potas, błonnik pokarmowy. Z myślą o Tobie przygotowaliśmy 10 wskazówek, które mogą pomóc Ci zapoznać maluszka z nowymi konsystencjami oraz smakami warzyw, owoców oraz innych stałych pokarmów. Oto one! 1. Jak często karmić niemowlę? Bobasy mają małe brzuszki w porównaniu do dorosłych, więc należy przygotowywać dla nich małe porcje. Warto pamiętać o tym, aby dziecko jadło trzy główne posiłki i dwie pożywne przekąski dziennie. 2. Pokarmy wprowadzaj stopniowo Warto podawać swojemu dziecku jeden nowy produkt raz przez trzy dni, by móc zaobserwować oznaki ewentualnej nietolerancji lub wrażliwości na pokarm. Jeśli podejrzewasz reakcję alergiczną, wstrzymaj się na pewien czas z podaniem szkrabowi uczulającego składnika, a objawy (np. wysypkę, dolegliwości brzuszkowe czy pokrzywkę) najlepiej skonsultuj z lekarzem pierwszego kontaktu. 3. Rozszerzanie diety niemowlaka, czyli łączenie nowego ze starym Podczas wprowadzania kolejnych nowych produktów warto łączyć je ze znanym maluszkowi faworytem. Gdy dziecko polubi już np. smak marchewki, w kolejnym kroku można ją połączyć z odrobiną ziemniaczka. 4. Pierwsze warzywa i owoce – co wybierać? Warto pamiętać o uzupełnianiu zapotrzebowania dziecka na żelazo, aby maluszek mógł rozwijać swoje zdolności poznawcze. Dobrym źródłem tego składnika mogą być nie tylko kaszki wzbogacone w żelazo czy dania z mięskiem, ale także kolorowe warzywa i owoce - spróbuj zaproponować mu takie produkty, jak ciecierzyca, soczewica, szpinak, buraki czy porzeczki. 5. Różnorodne warzywa i owoce w diecie dziecka Warzywa i owoce zawierają mnóstwo składników odżywczych, dlatego w miseczce i na talerzu maluszka powinny znaleźć się wszystkie odcienie tęczy: od fioletu poprzez zielone, żółte, pomarańczowe i czerwone barwy. Różnokolorowe warzywa i owoce dostarczą Twojemu maluszkowi wiele witamin i składników mineralnych, których potrzebuje by zdrowo rosnąć oraz błonnik pokarmowy. 6. Produkty mleczne w diecie dziecka Twój maluszek już po 6. miesiącu życia może spróbować jogurtu. To dobre źródło wapnia – składnika, który pomaga maluszkowi budować mocne kości. Najlepiej wybierać deserki mleczne z niską zawartością cukrów stworzone dla najmłodszych lub naturalne, niesłodzone jogurty. 7. Unikanie produktów z dodatkiem cukru Nie ma potrzeby, aby do potraw i napojów dla maluszka dodawać cukier. Soki z owoców zawierają sporą ilość naturalnie występujących cukrów, więc ich ilość w diecie najmłodszych również należy kontrolować – najlepiej ograniczyć ją do maksymalnie 120 ml dziennie i wybierać wyłącznie te przeznaczone dla najmłodszych. Owoce można zaserwować przetarte bądź zgniecione na papkę. Napoje czy nektary na bazie owoców mogą zawierają dodatkowe substancje słodzące, dlatego przed podaniem ich maluszkowi, warto sprawdzać zawsze etykietę produktu. 8. Woda w diecie niemowlaka Przez pierwszy rok Twoje mleko jest głównym źródłem składników pokarmowych i płynów dla dziecka, jednak moment rozpoczęcia rozszerzania diety to dobry czas, by zacząć uczyć bobasa pić wodę. Spróbuj podawać ją w kubku między posiłkami – dobrze, by maluszek stale miał do niej dostęp. Wprowadzenie do menu wody przegotowanej lub źródlanej sprawi, że dziecko będzie ją lubić i wybierać jako swój główny napój w przyszłości. 9. Spraw by posiłek był przyjemny Kiedy zaczynasz rozszerzać dietę dziecka, wato usiąść razem z nim przy stole, a w trakcie karmienia mówić do niemowlaka i patrzeć mu w oczy. Dobrze jest używać prostych słów i przyjaznego głosu oraz pozwolić szkrabowi jeść w jego własnym tempie. Poczucie, że jedzenie to ważny i przyjemny element życia i zdrowe nawyki wyniesione z dzieciństwa pozostaną z nim na całe życie. 10. Nie poddawaj się zbyt łatwo Badania wykazały, że dzieci mogą potrzebować spróbować nowego pokarmu nawet kilkanaście razy zanim go zaakceptują. Dodatkowo dzieci, które dopiero po kilku próbach zaakceptowały nowe warzywa, nadal akceptują je nie tylko po kilku miesiącach, ale nawet latach! Twoje dziecko może robić kwaśne miny (albo być zaskoczone), kiedy próbuje nowego jedzenia. Najczęściej wynika to z tego, że maluszek wcześniej nie próbował takiego smaku, ale to wcale nie znaczy, że go nie lubi. Nawet jeśli coś wypluje, postaraj się nie zniechęcać i nie zakładać, że dziecko już nigdy nie będzie jeść tego produktu. Warto być cierpliwym i spróbować ponownie podać mu go następnego dnia. Pokarmy, których Twój maluszek wydaje się nie lubić na początku, mogą za jakiś czas zostać zdecydowanymi faworytami, ale może zająć to nawet kilka tygodni. Rozszerzanie diety – różne konsystencje Kiedy już bobas przywyknie do jedzenia gładkich przecierów, z czasem będzie gotowy na gęstsze pokarmy zawierające miękkie grudki. Niemowlęta pomiędzy 6. a 12. miesiącem życia rozwijają umiejętności pozwalające radzić sobie z różnymi teksturami produktów. W tym czasie język uczy się przemieszczać pokarmy stałe wewnątrz jamy ustnej, co umożliwia ich połykanie. Kontakt z bardziej zaawansowanymi teksturami zawierającymi grudki pozwala niemowlętom ćwiczyć poruszanie językiem na boki. Te umiejętności raczej nie rozwijają się samodzielnie w określonym wieku, a jest właśnie wynikiem doświadczania zróżnicowanych konsystencji. Oto kilka pomysłów na wprowadzanie nowych konsystencji do diety maluszka: wybierając deserki i posiłki stworzone specjalnie z myślą o najmłodszych kieruj się ikonką wieku obecną na etykiecie – konsystencja takich produktów została dobrana przez specjalistów ds. żywienia tak, by odpowiadała na potrzeby i możliwości dziecka na danym etapie rozwoju na początek doświadczeń z nowymi konsystencjami możesz spróbować podać maluszkowi rozgniecionego widelcem banana lub awokado lub zaserwować mocno ściętą jajecznicę, kuskus, ryż albo małe kawałeczki makaronu mogą sprawdzić się jako dodatek do sosów, ugotowane miękkie produkty, takie jak marchew czy batat, dobrze jest przygotować z pomocą ręcznego blendera, tłuczka lub widelca, aż osiągniesz konsystencję miazgi z dużymi kawałkami, płatki owsiane możesz dodać do deserków mlecznych lub musów owocowych, które powstały specjalnie dla niemowląt dobrze lub posiekanych miękkich owoców. data publikacji: 14:43, data aktualizacji: 22:53 ten tekst przeczytasz w 4 minuty BLW to skrót od pierwszych liter angielskiej frazy „baby led weaning”. Oznacza metodę karmienia dzieci polegającą na stopniowym wprowadzaniu do diety dziecka pokarmów innych niż mleczne. Polska fraza, od której skrótem jest BLW, brzmi „Bobas Lubi Wybór”. Fotolia Potrzebujesz porady? Umów e-wizytę 459 lekarzy teraz online Na czym polega BLW? Jakie są zasady karmienia metodą BLW? Wady i zalety BLW Na czym polega BLW? BLW to stopniowe odstawianie dziecka od pokarmów mlecznych i wprowadzanie coraz większej ilości pokarmów stałych. Innymi słowy, jest to przyzwyczajanie dziecka do samodzielnego jedzenia i wprowadzanie diety opartej nie tylko na produktach przeznaczonych dla dzieci. BLW nazywane jest też „wczesnym samodzielnym jedzeniem niemowląt”. Rozszerzanie diety metodą BLW polega przede wszystkim na tym, żeby uczyć dziecko jeść samodzielnie takie produkty jak gotowane warzywa, owoce, makaron, ryż i mięso. Bardzo ważna jest zasada, że dziecko dostaje te pokarmy nie zmiksowane na papkę, ale w ich naturalnej konsystencji i kształcie (owoce, warzywa). Kiedy stosuje się BLW? Według opinii osób stosujących BLW najlepiej rozpocząć stosowanie tej metody, kiedy dziecko potrafi już samodzielnie siedzieć, czyli około siódmego miesiąca życia. Kiedy dziecko umie już siedzieć, można dać mu do rączki ugotowaną marchewkę lub obrane i pokrojone jabłko, tak by bezpiecznie mogło je jeść. Dziecko ma już wówczas wykształcony odruch chwytania, więc może utrzymać w rączce otrzymany produkt i włożyć go do buzi. Jakie są zasady karmienia metodą BLW? Podstawową zasadą metody BLW jest to, że dziecko je posiłki razem z całą rodziną. Pozostali członkowie rodziny dostają dokładnie te same produkty, co dziecko – mogą je sobie dowolnie doprawić, ale dziecko powinno widzieć, że je to samo co starsze rodzeństwo i dorośli. Kolejna zasada jest taka, że dziecko musi siedzieć prosto lub lekko nachylone do przodu. W ten sposób zmniejsza się ryzyko zadławienia zbyt dużym kawałkiem pokarmu. Jedzenie podawane dziecku powinno być łatwe do utrzymania w rączce. Warzywa i owoce najlepiej jest pokroić w słupki. Kolejna kwestia to wybór. Dziecko powinno móc samodzielnie wybierać to, co chce zjeść spośród kilku różnych produktów. Na zjedzenie posiłku dajemy dziecku tyle czasu, ile potrzebuje. Nie pospieszamy go i nie zabieramy talerza. Kolejna zasada BLW to pozwalanie dziecku na eksperymenty z jedzeniem. Maluch może je rozgniatać, nadgryzać i rozrzucać. Naszym zadaniem jest obserwowanie, co mu smakuje, i pilnowanie, żeby się nie zadławił. BLW to szkoła cierpliwości także dla rodzica – po posiłku na pewno będzie co sprzątać. Do posiłków dla dziecka nie dodajemy w BLW soli ani cukru. Do picia podajemy dziecku wodę mineralną, niegazowaną, najlepiej w kubeczku. Nie zmuszamy też dziecka do jedzenia, jeśli nie ma na nie ochoty. Podstawą diety dziecka w tym wieku jest mleko, więc na pewno nie będzie głodne, nawet jeśli niewiele zje karmione metodą BLW. W czasie rozszerzania diety niemowlaka pamiętaj, aby przygotowywane dla niego posiłki były zdrowe i odpowiednio zbilansowane. W kulinarnych zmaganiach z pewnością pomoże ci Blender z funkcją gotowania na parze Neno Cibo, który kupisz na Medonet Market. Wady i zalety BLW Wśród zalet BLW wymienia się to, że ta metoda karmienia pozwala dziecku rozwijać różne zmysły – dotyku, wzroku, węchu i smaku. Dziecko ma szansę przyjrzeć się otrzymanemu pokarmowi, zbadać jego konsystencję i porównać smak. BLW wspomaga także wykształcenie się odruchu żucia i gryzienia. Pokarmy podawane dziecku nie są zmiksowane na papkę, więc musi ono włożyć pewien wysiłek w ich zjedzenie. Według zwolenników takiego sposobu rozszerzania diety dziecko przygotowuje się w ten sposób również do mówienia. Dziecko karmione według zasad BLW ma też okazję samodzielnie decydować co i ile zje. Dlatego dzieci te zazwyczaj nie grymaszą przy jedzeniu – posiłek staje się dla nich okazją do świetnej zabawy i poznawania świata. Kolejną zaletą BLW jest to, że dziecko wypracowuje koordynację ruchów i szybciej synchronizuje ruch oko-ręka. Niektórzy rodzice są też przekonani, że dziecko samodzielnie chwytające pokarmy i decydujące co chce zjeść, instynktownie unika tych produktów, które je uczulają. Zwolennicy metody BLW podkreślają, że karmione tak niemowlę staje się smakoszem, nie bezwolnym konsumentem papki ze słoiczka. Największą wadą metody BLW jest bałagan, jaki generuje dziecko samodzielnie badające, rozgniatające i konsumujące pokarmy. Na początku dziecku zdarza się nie trafić do buzi i marchewka lub kaszka lądują w różnych miejscach pokoju. Po pewnym czasie uczy się ono jednak koordynacji ruchów, a jego odzież i fotelik można odpowiednio zabezpieczyć. Jedną z najpoważniejszych wad BLW jest ryzyko zadławienia się przez dziecko niedokładnie przeżutym pokarmem. Można temu zapobiec, krojąc warzywa i owoce na niewielkie kawałki. Oczywiście należy nadzorować posiłek, tak by w porę zareagować. W trakcie rozszerzania diety niemowlaka przydatne okażą się akcesoria takie jak: Silikonowy śliniaczek Neno Mantello, Gryzak do podawania owoców dla dzieci Neno Frutta. Termiczny zestaw do jedzenia dla dzieci Neno Polpo, Zestaw do nauki jedzenia dla dzieci Neno Mucca. Zdecydowanie ułatwią ci one utrzymać porządek, a dziecku samodzielnie jeść. dieta niemowlę warzywa owoce Metoda BLW - na czym polega, jej zalety i wady oraz kiedy ją stosować Metoda BLW (od angielskiego wyrażenia Baby-led Weaning) to sposób jedzenia wszystkimi zmysłami, stosowany w karmieniu dziecka. Metoda BLW zakłada, że dziecko samo... Czym jest objaw zachodzącego słońca? Z czym wiąże się objaw zachodzącego słońca? Czy objaw ten wymaga konsultacji neurologicznej lub okulistycznej? Na czym dokładnie polega ten objaw? Czy wiąże się... Lek. Katarzyna Darecka Czworo niemowląt z COVID-19 trafiło do szpitala w Legnicy. Tylko jedno uniknęło respiratora Do Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w Legnicy przywieziono niedawno czworo niemowląt zakażonych koronawirusem. Troje dzieci miało ciężką niewydolność... Beata Michalik Muszle laktacyjne - niezbędnik każdej mamy karmiącej piersią Karmienie piersią to naturalna czynność, która jest wyjątkowym i pięknym okresem w życiu kobiety. Niekiedy okres ten wiąże się z wieloma dylematami oraz... Monika Wasilonek | Onet. Najważniejsze zasady w pielęgnacji noworodka Prawidłowa pielęgnacja noworodka jest jedną z najważniejszych rzeczy dla jego zdrowia. Ciało noworodka wymaga szczególnej troski i delikatności. Skóra niemowlaka... Monika Wasilonek Biały szum - działanie, korzyści, zasady stosowania Biały szum jest według wielu osób skutecznym sposobem na uśpienie lub uspokojenie niemowlaka. Sposób ten jest bardzo dobrze znany naszym babciom. Jest to nic... Marta Pawlak Nietolerancja laktozy u niemowląt Nietolerancja laktozy u niemowląt jest dolegliwością, która wynika z nieprawidłowego funkcjonowania jelit. Leczenie polega na eliminacji z diety laktozy. Łojotokowe zapalenie skóry u niemowląt - objawy, leczenie Łojotokowe zapalenie skóry u niemowląt podobnie jak u osób dorosłych zdarza się bardzo często. Każda zmiana na skórze dziecka powinna być konsultowana z lekarzem,... Oilatum Baby - skład, działanie, zastosowania. Emulsja do kąpieli dla dzieci i niemowląt Oilatum Baby to emulsja do kąpieli przeznaczona dla dzieci i niemowląt. Składniki zawarte w Oilatum Baby nawilżają i pielęgnują skórę dziecka, która staje się... Gastrotuss Baby - skład preparatu, działanie, przeciwwskazania. Jak stosować syrop u dzieci i niemowląt? Gastrotuss Baby to syrop dla dzieci i niemowląt stosowany w leczeniu i zapobieganiu refluksu. Karmienie dziecka od urodzenia do końca 6 miesiąca życia Przez pierwsze miesiące niemowlę delektuje się smakiem mleka matki. Po ukończeniu czwartego miesiąca życia, rodzice zadają sobie nurtujące pytanie: Czy mleko matki jest wystarczającym pokarmem czy należy już wprowadzać produkty stałe? Jeśli nie ma przeszkód ze strony karmiącej lub dziecka, zalecane jest utrzymanie karmienia wyłącznie piersią do skończenia szóstego miesiąca życia dziecka i kontynuację karmienia podczas wprowadzania posiłków stałych. Uwaga! Reklama do czytania Jak zrozumieć małe dziecko Podręcznik świadomego rodzicielstwa Konflikty w rodzinie Koniec z awanturami, czas na rozwiązania Tylko dobre książki dla dzieci i rodziców | Księgarnia Natuli Mleko matki jest niezastąpionym pokarmem chroniącym je, przed infekcjami i alergią, a także cukrzycą, która może wystąpić w późniejszym wieku. Półroczne niemowlę potrafi okazać, że jest gotowe do przyjęcia nowego pokarmu z zainteresowaniem patrząc na rodziców spożywających posiłek i sięgając do ich talerza. Karmienie dziecka od 7 miesiąca życia Od siódmego miesiąca życia powinniśmy wprowadzać nowe produkty spożywcze do diety dziecka, utrzymując równocześnie karmienie piersią. Układ pokarmowy kształtuje się przez pierwsze trzy lata życia dziecka, dlatego nie wszystkie posiłki spożywane przez rodziców są dla niego odpowiednie. Rozszerzając dietę należy obserwować czy nowy pokarm jest tolerowany i odpowiednio przyswajany przez organizm dziecka. Jak wprowadzać pierwsze pokarmy stałe do diety dziecka? nowy produkt powinien być wprowadzany w małych ilościach. Obserwując reakcję organizmu powinniśmy stopniowo zwiększać porcje;pierwsze posiłki możemy podać dziecku na łyżeczce lub po prostu postawić przed nim miseczkę z potrawą. Maluch z pewnością chętnie będzie zamaczał w niej rączki i oblizywał;włączając nowy produkt obserwujmy dziecko przez 3-4 dni. Jeśli jest spokojne i nie ma żadnych objawów nieprawidłowego przyswajania pokarmu (typu zmiany skórne, wolny, zielony stolec, stolec ze śluzem, wymioty, nadmierne przelewanie się pokarmu w jelitach), możemy rozszerzać dietę o kolejny produkt spożywczy. Uważna obserwacja pozwoli nam uniknąć lub wcześnie wykryć ewentualną alergię pokarmową;w pierwszych tygodniach karmienia produktami stałymi dziecko może wypluwać posiłek – jest to oznaką, że nie umie połykać pokarmu o innej konsystencji niż mleko mamy. Nie oczekujmy również, że dziecko nasyci się nowym posiłkiem, traktujmy go raczej jako poznawanie różnych smaków – pozwólmy dziecku odkrywać wszystkie smaki, nie tylko słodki. Już w początkowym okresie życia możemy wpłynąć na upodobania smakowe naszych dzieci w starszym wieku;posiłki powinniśmy przygotowywać samodzielnie – są wówczas najbardziej wartościowe i odżywcze. Używajmy produktów spożywczych pochodzących z upraw ekologicznych oraz wodę niskozmineralizowaną. Najlepiej jest stosować warzywa i owoce sezonowe oraz takie, które rosną w naszym klimacie;nie dosładzajmy posiłków dziecka. W diecie dziecka nie powinien być obecny biały cukier, ponieważ szybko przyzwyczaja się ono do smaku słodkiego i nie chce jeść warzyw (nie czuje naturalnego smaku słodkiego, np. marchewki). Spożywanie cukru doprowadza do stanów zapalnych, nadpobudliwości, zużywania wapnia i magnezu z kości oraz zębów, powstawania próchnicy. Biały cukier silnie zakwasza organizm i jest śluzotwórczy. Śluz zalega w jelitach, utrudnia dalsze kształtowanie się przewodu pokarmowego dziecka i hamuje wchłanianie składników odżywczych;nie doprawiajmy posiłków dziecka solą, aby mogło poznawać smak potraw. Niska zawartość sodu nie obciąża nerek, pozwala uniknąć w przyszłości nadciśnienia tętniczego;od ósmego miesiąca życia dziecka przyprawiajmy potrawy delikatnie ziołami: tymiankiem, bazylią, estragonem, majerankiem, kminkiem, koperkiem oraz używamy wodorostów, które są bogate w mikroelementy. Przyprawy, zioła nie tylko dostarczają bardziej wyraźnego smaku potrawy, ale ułatwiają trawienie i przyswajanie pokarmu oraz mają działanie lecznicze, np. tymianek wspiera górne drogi oddechowe i działa delikatnie rozgrzewająco;nie zapominajmy o płynach. Do szóstego miesiąca nie ma potrzeby dopajania dziecka, jeśli mama karmiąca spożywa odpowiednie ilości płynów. Wprowadzając płyny od siódmego miesiąca życia dziecka używajmy czystej, niskozmineralizowana wody, jednak po wcześniejszym przegotowaniu i ostudzeniu. Doskonałym napojem dla dziecka są gotowane niesłodzone kompoty a także napary mocno rozcieńczonych ziół: rumianku, lipy, melisy, herbatki koperkowej, herbat czysto owocowych: z dzikiej róży, malin. Nie korzystamy z gotowych produktów typu instant czy herbat, które zawierają syntetyczne lub naturalne związki zapachowe i barwniki. W pierwszych latach życia dziecka nie podawajmy mu prawdziwej czarnej, zielonej i czerwonej herbaty. Wprowadzając soki owocowe czy warzywne najlepiej stosować soki świeże i wyciskane tj. tłoczone i nie przygotowane z zagęszczonych soków, koncentratów, oczywiście bez dodatków substancji słodzących. Soki dobrze jest rozcieńczać wodą w stosunku 1:3. Rozszerzając dietę dziecka pamiętamy, że każdy organizm jest inny i może różnie reagować, dlatego najważniejsza jest obserwacja. Warto jeszcze przeczytać: 7 miesiącu życia: Pierwszym posiłkiem dziecka może być ugotowana i roztarta marchewka. Jako drugiego produktu możemy użyć brązowego ryżu (optymalny wydaje się ryż okrągły, który jest łatwiej przyswajany przez dziecko). Ryż należy gotować przez minimum dwie godziny w dużej ilości wody do postaci kleiku, który powinniśmy dodatkowo przetrzeć. Kolejne warzywa i owoce wprowadzane w postaci gotowanej (miękkie, możemy podawać pokrojone w słupki) to ziemniak, dynia, burak lub botwinka, pietruszka, a także jabłko, jagody, maliny. Przy dobrej tolerancji pojedynczych warzyw możemy przygotować dziecku zupę dodając kilka kropel oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia. Wprowadzamy także kleiki z kasz bezglutenowych: kaszka kukurydziana, kasza jaglana. 8 miesiącu życia: Można wprowadzić surowe owoce np. jabłka, jagody, maliny, jak również wyciskane soki z wprowadzonych wcześniej warzyw i owoców. Soki początkowo dobrze jest rozcieńczyć z wodą. Wprowadzamy kolejno: – owoce: gruszki, borówki, porzeczki, agrest, morele, owoce suszone na słońcu takie jak: rodzynki, morele (zawierają dużo wapnia i żelaza), śliwki. Suszone owoce dobrze jest wcześniej namoczyć lub dodać podczas gotowania kaszy jaglanej; – ugotowane na parze i surowe warzywa: cukinia, brokuł, groszek zielony, kiszone ogórki, pomidor bez skórki, kalarepka; – zboża: rozgotowana kasza jaglana, pod koniec miesiąca niepalona kasza gryczana. Uwaga! Reklama do czytania Wierszyki paluszkowe Wesołe rymowanki do masażyków Wierszyki bliskościowe Przytulaj, głaszcz, obejmuj, bądź zawsze blisko. Tylko dobre książki dla dzieci i rodziców | Księgarnia Natuli 9 miesiącu życia: Przygotowując zupy możemy dodać naturalne masło na przemian z oliwą z oliwek z pierwszego tłoczenia lub olej lniany nieoczyszczony (podajemy bezpośrednio do miseczki dziecka, stosujemy na zimno). Wprowadzamy kolejno: – owoce: śliwki, truskawki, brzoskwinie; – warzywa: soczewicę, kalafior, fasolkę szparagową; – zboża i ziarna: płatki i rozgotowana kasza gryczana, płatki owsiane, siemię lniane, sezam. Ziarna są twarde, więc należy je mielić – podobnie jak migdały (bez skórki) i dodawać do gotowanej kaszki. 10 miesiącu życia: – zboża: produkty glutenowe – płatki orkiszowe, kasza jęczmienna, pieczywo. Dziecko może spożywać już wszystkie warzywa i owoce, jednak rodzice powinni cały czas zwracać uwagę na to, jak toleruje poszczególne produkty. Przygotowując posiłki z warzyw strączkowych i wzdymających należy do gotowania dodać szczyptę kminku i majeranku. Wprowadzając do diety dziecka warzywa strączkowe dostarczamy dużą ilość białka, które powinno stanowić podstawę w jego żywieniu. 12 miesiącu życia: dla dziecka w wieku około roku możemy wprowadzić świeże ryby szczególnie białe i chude. Mięso możemy wprowadzić dopiero po ukończeniu 1-1,5 roku życia, jednak nie jest to konieczne. Dziecko może spożywać już wszystkie przyprawy i wodorosty. Pierwsze produkty mleczne powinny być łatwo przyswajalne, pochodzić z gospodarstw ekologicznych i być jak najmniej przetworzone – sery białe, pełne masło, jogurty naturalne, mleko pełne jako dodatek do przygotowywania potraw. Najlepiej, aby były one pochodzenia koziego (w postaci sera białego), natomiast produkty krowie powinniśmy podawać ze szczególną obserwacją. Nie stosujemy słodkich jogurtów, mleka UHT, homogenizowanego, serów topionych ani serów spulchnianych azotanami. Należy pamiętać, że doskonałym źródłem wapnia jest sezam oraz migdały, które można podać dziecku po wcześniejszym zmieleniu dodając do kasz i zup lub przygotowując pasty. W postaci zmielonej można podawać dziecku również siemię lniane, pestki dyni, słonecznik. Według standardów żywieniowych w ósmym miesiącu można rozszerzyć dietę o jajka, jednak należy pamiętać, że jest to silny alergen. Polecamy początkowo podawanie jajek przepiórczych – najpierw samo żółtko (najbardziej lekkostrawne jest ugotowane na miękko). Najlepiej jest stosować jajka wyłącznie jako składnik potrawy, np. do przygotowania kluseczek, naleśników. Foto: Książeczki kontrastowe NATULI Pakiet: Zupa + Pranie + Spacer Proste i zabawne książeczki kontrastowe, które stymulują rozwój i naturalną ciekawość dziecka.

wprowadzanie pokarmów u niemowląt